İstanbul adaları tarih boyunca pek çok isme sahip olmuştur. Bunlar; Evliya adaları, Kesiş adaları- Ruh adaları- Cin adaları-Halka adalari, Prens adaları-Kızıl adalar gibi.Bunların en yaygın ve dünyaca tanınan PRENS ADALARI dır. Nedeni de Roma devrinden, Bizans devrinin sonrasına kadar asillerin, prenslerin, hatta kraliçelerin adalara sürgün edilerek buralarda çeşitli işkence görerek öldürülmeleridir. Heybeliada nen en yaygın isimleri Dimoniso, Khalky, Halkitis ve Halki dır.
Halk arasında en çok kullanılan HALKİ olmuştur. Çam limanındaki bakır madeni ilk defa Demoniso isimli bir vatandaş çalıştırdığı için adaya bu isim konulmuş, İsa’dan önce 4. yy. kadar işletildiği ve o zamanlar bakır en kıymetli madenler-den birisi olduğu ve içinden altın çıktığı için uzun süre heybeli adanın ismi Demoniso olarak kalmıştır. Yunanca Halkos bakır demektir ve HALKİ sözcüğü de Halkos’dan gelmektedir.
BÜYÜKADA
Büyükada adaların en büyüğü ve adalar ilçesinin merkezi konumundadır.
Trajedilerle dolu, ilgi çekici bir tarihi vardır.
Birçok Bizans imparator ve imparatoriçelerinin sürgün yeri oluşuyla ünlüdür.
Tarihte: MEGALE, PRİNKİPOS, DEMONİSSİA, PRİNKEPO, KIZILADA, PRENS ADASI olarak isimleri geçmiştir.
Büyükada’nın kimisi ayakta kalmış kimisi de tümüyle harap olmuş ve günümüze ancak önemsiz kalıntı ve izleri ulaşabilmiş tarihi yapıların hemen hemen hepsi dini yapılardır.
Bu yapılar içerisinde manastırlar önemli yer tutmaktadır. En ünlüsü KADINLAR MANASTIRI (Aya irini)’dır.
Maden mahallesinin yayıldığı alanlarda kurulmuş bu manastır tümüyle yıkılmış günümüze ancak bazı izleri ulaşabilmiştir.
Adadaki diğer üç manastır şunlardır. Karacabey koyunda AYİOS NİKOLAOS manastırı adanın ortasındaki tepede yer alan HİRİSTOS manastırı ve yüce tepedeki AYİOS YEORİOS( Aya yorgi) manastırlarıdır.
Adada ki kimi manastır kilisesi olan 9 Rum Ortodoks kiliselerinin adları şöyledir: AYİOS YEORİOS, AYİOS, HARALAMBOS, AYİA VHALERNA, AYİİ APUSTOLİ ve AYİİ PANAİA.
Adada bu kiliseler dışında ayrıca bir ermeni ve bir Latin Katolik kilisesi, bir sinagog ve bir Rum yetimhanesi bulunmaktadır.
Adada ki dört tarihi ayazma ise şunlardır: AYİOS KONSTANTİNOS, AYİA FOTİNİ, AYİA PARASKEVİ ve AYİOS YEORİOS olarak geçmektedir.
Büyükada’nın günümüze hiç bir izi ulaşamayan diğer tarihi yapılar arasında Bizans döneminde inşa edilen üç kale(Pirgos), Hapishane, Liman, Karye köyü önemlidir.
Adanın tarihinde adı geçen ünlülerin sayısı bir hayli kabarıktır.
Bu ünlüler arasında İmparatoriçe İRİNİ, Prenses EUPHROSİNA, İmparatoriçe ZEO, BALTAOĞLU SÜLEYMAN Bey ve KEÇİZADE FUAT Paşa Büyükada tarihine damgasını vurmuş ünlü simalardır.
BÜYÜKADA'DA TARİHİ YERLER
HAMİDİYE CAMİİ
2.Abdülhamid’in emriyle yaptırılan ve 1895 tarihinde ibadete açılan Hamidiye Camii, zarif estetik bir yapıdır.
Tek şerefeli kesme taş minarenin kapısı da avluya açılır. Son cemaat yerinin tavan göbeğinde, iki yanında hilal motifi yer alan sekiz köşeli bir yıldız görülür.
VAPUR İSKELESİ
Bu bina Osmanlı Neo – Klasik akımın Büyükada’daki temsilcisidir.
1914 yılında yapılan iskelenin Mimarı Mihran Azaryan’dır. Çinileri Kütahyalı Mehmed Emin Efendi tarafından yapılmıştır.
1999 – 2001 yıllarında restorasyon uygulanmıştır.
PANAYİA KİLİSESİ
Arabacılar Meydanı ve Çarşı Caddesi’ne açılan kapıları bulunan Panayia (Meryem Ana) Kilisesi, Büyükada sakinleri arasında (avlu kapısının konumu nedeniyle) Arabacılar Kilisesi olarak da bilinir.
AYİOS NİKOLAOS
Ayios Nikolaos Rum Ortodoks Kilisesi; İstanbul Büyükada Selvili sokakta 1868 tarihlerinde inşa edilmiştir.
Büyükada’nın doğu sahilinde, Sedefadası’nın karşısında yer alan Ayios Nikolaos Manastırı’nın bulunduğu yöre, Bizans’ın Karya (Karyes) yerleşimidir.
AYİOS DEMETRİOS
İstanbul Adaları’nın Metropolitik Katedrali olan ve Büyükada’nın“koruyucu azizi“ Ayios Dimitrios’a adanan kilise, 7 Mayıs 1856 tarihinde ibadete açılmıştır.
Kiremit örtülü kagir yapının mimarı Fistiki (Fistikos) Kalfa’dır.
GÖZLÜ EV
Sabuncakis Köşkü; İstanbul Adalar ilçesi Büyükada Maden Mahallesi Yılmaz Türk Caddesi üzerinde sahil kıyısındadır.
Yapı Sultan II. Abdülhamit döneminin meşhur masonlarından Halepli Yorgi Sabuncakis tarafından 1904 yılında inşa edilmiştir.